Het ritme van dag en nacht is van levensbelang voor alle organismen. Wij mensen hebben de rust nodig om te ontspannen en te regenereren. Dieren zijn afhankelijk van de donkerheid voor hun jacht, hun oriëntatie en hun energiehuishouding. De bedreiging van hun leefwijze betekent een bedreiging van het voortbestaan van hun soort.
Lichtvervuiling is schadelijk voor mens en dier
De uitvinding van de gloeilamp eind 19ᵉ eeuw was een zegen voor de mensheid, de dagen werden kunstmatig verlengd, de werktijden ook. Nu, 130 jaar later lijkt de nacht verdreven. Foto’s vanuit de ruimte vertonen grote lichtvlekken, Nederland hoort tot de meest verlichte plekken in Europa.
Het keerpunt is al lang bereikt, we spreken van lichtvervuiling als een milieuprobleem, dat schadelijk is voor mens, dier en natuur.
Het ritme van dag en nacht is van levensbelang voor alle organismen. Wij mensen hebben de rust nodig om te ontspannen en te regenereren. Vrijwel alle lichaamsfuncties en gedragingen vertonen een ritme van ongeveer 24 uur. Voorbeelden hiervan zijn de lichaamstemperatuur, hormoonafgifte en slapen en waken. Hoewel men er gewoonlijk amper bij stilstaat of er iets van merkt, zijn deze ritmes essentieel voor ons welbevinden. Dat merkt men echter pas – in negatieve zin – als de ritmes ontregeld raken, zoal bij jet-lag of ploegendienst.
Discussie in de wetenschappelijke wereld over de invloed van licht
Op dit moment loopt er in de wetenschappelijke wereld een discussie over de invloed van licht op de vorming van kanker. Hieruit blijkt dat er een mogelijk verband bestaat tussen blauwe LED-verlichting en borst- en prostaatkanker.
Melatonine speelt in dit alles een belangrijke rol. Dit hormoon wordt in het lichaam aangemaakt wanneer het donker is. Melatonine heeft een remmend effect op kwalijke processen, zoals het ontstaan van kanker. Wanneer iemand zich ’s nachts met onvoldoende duisternis omringt, wordt de productie van melatonine verminderd en hiermee ook de kracht van het afweersysteem.
( bron: website nachtvandenacht)
Wij mensen kunnen ons meestal nog wel beschermen tegen licht, kunnen gordijnen dichttrekken, maar dieren hebben geen keuze. De bedreiging van hun leefwijze betekent een bedreiging van het voortbestaan van hun soort. Dieren zijn afhankelijk van de donkerheid voor hun jacht, hun oriëntatie en hun energiehuishouding.
Kunstlicht verstoort de oriëntatie en de biologische klok
– een artikel van Marcel van de Craats
Het is alweer oktober, de dagen worden korter en sinds 2005 wordt de nacht van de nacht gehouden. De belangrijkste boodschap in deze nacht is de roep om duisternis. Op aarde zijn inmiddels heel veel dicht bevolkte gebieden door licht vervuild. Niet alleen in West Europa en de Verenigde Staten, ook in andere werelddelen zijn inmiddels veel plaatsen met lichtvervuiling. De gebieden met nachtelijk licht nemen elk jaar met 2 procent toe en waar het al te licht is wordt het nog lichter.
Veroorzakers van lichtvervuiling zijn vooral kassen voor bloemen- en groenteteelt, verlichting van wegen, sportveldverlichting, sierverlichting en gebouwverlichting. Ook beeldschermverlichting van reclamezuilen groeit gestaag. Het gevolg van deze lichtvervuiling is onderzocht. Er zijn al diverse nadelige gevolgen voor mens en dier door onderzoek bewezen. Kunstlicht verstoort de oriëntatie en de biologische klok. Daarom wordt de wens voor duisternis steeds groter en aantoonbaar noodzakelijk.
Een bekend effect van buitenverlichting is dat het insecten aantrekt. Normaal oriënteren bijvoorbeeld nachtvlinders zich op het maanlicht en licht van de sterren. Zodra ze een kunstlichtbron waarnemen worden ze misleid, raken in paniek en vliegen rond de lamp. Als ze dicht bij de lamp zijn, komen ze tot rust en wanen zich overdag. Dit gedrag beïnvloedt uiteindelijk de voortplanting van de soort want paren doen ze juist in het donker. Bij een onderzoek is aangetoond dat bij vrouwtjes van de Kooluil (nachtvlinder) de seks-lokstoffen onder invloed van kunstlicht veranderen. Hierdoor kunnen de mannetjes de vrouwtjes niet meer vinden, hetgeen slecht is voor de paringen en dus voor de populatie. Door afname van de insecten krijgen nachtelijke jagers zoals vleermuizen, nachtzwaluwen en steenuilen het moeilijker en ook overdag gaan vogels er op achteruit want een nachtvlinder gaat in een eerder stadium als rups door het leven. Merels, Lijsters en bijvoorbeeld Koolmezen leven hiervan.
Pimpelmezen en Bonte Vliegenvangers slapen er slecht van
Ook bij vogels is onderzoek gedaan naar de gevolgen van lichtvervuiling. Een onderzoek bij Koolmezen, Pimpelmezen en Bonte Vliegenvangers wees uit dat deze soorten minder goed slapen wanneer er kunstlicht in de omgeving schijnt. Ze zijn ’s-nachts actiever en in de ochtend zijn ze eerder paraat. In de avond gaan ze juist langer door. Hierdoor moeten ze overdag een rustmoment nemen. Bij dezelfde groep vogels is ook onderzoek gedaan naar het nestelgedrag in nestkasten in volledig duister en in verlichtte exemplaren. Bij de vogels die leven nabij een lichtbron is minder energie en drang naar buitenechtelijke relaties, hetgeen het natuurlijke seksuele gedrag verstoort. Dit kan op termijn nadelige gevolgen hebben voor soort. Dit is echter nog niet aan te tonen.
Trekvogels ondervinden ook hinder van lichtvervuiling. Bijvoorbeeld bij hoge verlichte gebouwen langs de kust, aan het water of op zee bij booreilanden. De vogels raken uit koers of vliegen tegen een booreiland of hoog gebouw aan. Er werd bij een booreiland een zwerm gedesoriënteerde Koperwieken gemeld die rond het eiland bleven vliegen totdat ze vermoeid in zee vielen. Om vogels minder te hinderen tijdens nachtelijke trek wordt steeds meer groene verlichting gebruikt. Hier hebben de vogels minder last van. Van oranje/rood licht is ontdekt dat vleermuizen hier minder last van hebben. Kortom met verschillende kleuren buitenverlichting valt winst te behalen voor de natuur.
Fotograaf: Rob van Dorland 
Fotograaf: Rob van Dorland 
Fotograaf: Rob van Dorland 
Fotograaf: Rob van Dorland
Bij grotere dieren en mensen is ook onderzoek verricht in relatie tot lichtvervuiling. In Australië is ontdekt dat de kangoeroe-soort Wallaby door lichtbeïnvloeding een maand later bevalt dan normaal. Dit heeft nadelige gevolgen voor de voedselvoorziening en dus voor de overlevingskansen van de Joeys (kleintjes). Een omvangrijk onderzoek van een kankerinstituut heeft uitgewezen dat vrouwen die tijdens nachtdiensten werken en dus meer dan gemiddeld zijn blootgesteld aan licht anderhalf maal zoveel kans hebben op borstkanker dan vrouwen die overdag werken. Dit heeft te maken met het hormoon melatonine dat ervoor zorgt dat je slaperig wordt als het donker wordt.
Donker waar het kan en licht waar het moet
Er is dus genoeg reden om minder en anders te gaan verlichten. Minder door slimme toepassingen met bewegingssensoren en dergelijke. Gerichte verlichting door alleen dat te verlichten wat nodig is. Het is niet alleen beter voor de insecten en dieren, het bespaart ook veel energie hetgeen weer goed is voor het milieu. Verlichting moet een onderdeel worden van de milieueffectrapportage bij grote projecten. Donker waar het kan en licht waar het moet.
Bronnen op internet:
https://nioo.knaw.nl/nl/licht-op-natuur
https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=23151